نقد فیلم مغزهای کوچک زنگ زده؛ لطفا گوسفند نباشید!

خلاصه داستان؛ شکور با بازی فرهاد اصلانی صاحب یک آشپزخانه تولید شیشه در حاشیه شهر است، در شبی پلیس به محل ساخت مواد او حمله می کند و شکور و چند تن دیگر را دستگیر می کند، در این میان شاهین با بازی نوید محمدزاده از مهلکه می گریزد و سعی دارد قدرت خانوادگی را به دست بگیرد.

نویسنده و کارگردان: هومن سیدی

بازیگران: فرهاد اصلانی، نوید محمدزاده، فریده سجادی حسینی، نازنین بیاتی، نوید پورفرج، هامون سیدی، مرجان اتفاقیان

«مغزهای کوچک زنگ زده» فیلمی در ژانر درام و اجتماعی به نویسندگی و کارگردانی هومن سیدی است.

فیلم مغزهای کوچک زنگ زده دومین اثر بلند سینمایی هومن سیدی پس از فیلم خشم و هیاهو بوده و در این اثر نیز در کنار محتوای اجتماعی، سیدی یک داستان جذاب و با جزئیات فراوان نوشته است که موجب می شود تماشاگر به خوبی در کنارش بایستد و با او همراه شود.

فیلم مغزهای کوچک زنگ زده در سی و ششمین دوره جشنواره فیلم فجر موفق به دریافت جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران شد. همچنین در ده رشته دیگر نیز نامزد دریافت جایزه بود که مجموعا در چهار رشته موفق به کسب جایزه شد. در ادامه به نقد فیلم مغزهای کوچک زنگ زده می پردازیم.

نقد فیلم مغزهای کوچک زنگ زده ؛ پدر خوانده های پایین شهر

فیلم مغزهای کوچک زنگ زده با مونولوگ نوید محمدزاده یعنی کاراکتر شاهین آغاز می شود:

«می‎گن اگه چوپان نباشه گوسفندا تلف می‎شن، یا گم می‎شن یا گرگ بهشون می‎زنه یا از گرسنگی می‎میرن، چون مغز ندارن. هر کی مغز نداره به چوپان احتیاج داره. به چوپان دل سوز. چوپان حکم پدر و برای گوسفندها داره، آدم بدون پدر هیچی نیست. اونه که به ما میگه کی بشینیم، کی پاشیم، کی بخوریم و کی بمیریم.»

این مونولوگ چند خطی شاهین فضای کلی فیلم را ترسیم می کند، محتوای اصلی این مونولوگ می تواند دو چیز باشد:

اول اینکه وضعی که خانواده شکور در این بیغوله عجیب حاشیه شهری دارند قبل از هر چیز نتیجه انفعال پدر – که همان چوپان باشد – است. شاید اگر چوپان بهتری این گله میش را هدایت می کرد گوسفندان هم سر به راه تر می شدند!

این پیام با شناختن کاراکتر پدر خانواده بیشتر قوت می گیرد، کاراکتر پدر در فیلم مغزهای کوچک زنگ زده یک پیرمرد بی خیال و منفعل است و هیچ نقشی در تربیت فرزندانش ایفا نکرده است.

البته زمانی که به فضای فیلم نگاه می کنیم میبینیم خود پدر نیز محصول چوپان بی کفایت دیگری است که در این خط بی پایان و جغرافیای نامساعد رشد کرده و ادامه یافته است.

پس چه توقعی از چنین فضایی که انتخاب دومی برای آدم هایش باقی نمی گذارد، داریم؟ آدم هایی که منتهای عمرشان از لحظه تولدشان پیداست و سرنوشت‌شان قربانی شدن است؟

اما پیام دوم و مهم تر فیلم این است که چوپان واقعی هر گله پدرخوانده‌ی آن است. کسی که به قول شاهین:«خرجشو میده پول نشئه بازیشو میده، پول سیگارشو میده پول غذاشو میده»!

شکور، پدرخوانده است، نه تنها پدرخوانده‌ای که برای برادران و خواهرش تعیین تکلیف می کند بلکه پدرخوانده ای که برای تمام محله شخص تعیین کننده ای است، تعداد زیادی از اهالی برایش کار می کنند و فراتر از آن بسیاری حاضرند برایش بزنند و بکشند.

فیلم مغزهای کوچک زنگ زده گذار از یک پدر خوانده به پدر خوانده بعدی است گذار قدرت از یک شخص با کفایت در کارش به شخص خل وضع و ترسویی که با کارهایش سیستم نفر قبل را مختل می کند و مشکل می سازد و البته خودش هم دست آخر به دردسر می افتد و احتمالا گرفتار پدرخوانده‌ی بعدی می شود.

آنچه در فیلمنامه و روایت می‌گذرد خیلی خوب مهندسی شده است، هر چند از پرده ی دوم به بعد ضرباهنگ کار کمی پایین می آید اما این کاهش ضرباهنگ مطلقا ذوق شکفته‌ی مخاطب را نمی خشکاند و او را نمی رنجاند. مخاطب همچنان همراه فیلم می دود و می رود تا به پایان برسد.

پایان بندی مغزهای کوچک زنگ زده باز است. البته نه از نوع بی پایانش، فیلم مغزهای کوچک زنگ زده فرجام دارد اما از انواع پایان باز است جایی که داستان به نقطه مطلوبی رسیده اما مخاطب هنوز تشنه است که ببیند بعدش چه می شود.

کارگردانی اثر در حد مطلوب است، در سکانس ها و پلان هایی، مانند سکانس ابتدایی بسیار عالیست و در سکانس هایی نیز ضعف دارد، اما در مجموع دوربین سیدی آگاه و موجه حرکت می کند، اسلومیشن می گیرد و روی دست می رود.

بازی بازیگران فیلم مغزهای کوچک زنگ زده بسیار سطح بالاست. فرهاد اصلانی در تک تک موقعیت ها به بهترین وجه حسش را به بیننده منتقل می کند و بدون شک درخشان ترین بازیگر فیلم از دید نگارنده، اوست.

نوید محمد زاده علی رغم بازی بسیار خوبش نقش تازه‌ای ایفا نکرده است و بسیار شبیه به بهروز وثوقی گوزن هاست، حتی از لحاظ  بدن و لحن. متاسفانه کار او بیشتر به کپی شباهت دارد تا اقتباس یا تاثیر.

نکته ی قابل توجهی که در مورد بازیگران فیلم وجود دارد، بازیگران تازه وارد یا کمتر دیده شده است که همگی بسیار کاربلد ظاهر شده اند و نظر بسیاری را به خود جلب کرده اند.

فیلم مغزهای کوچک زنگ زده از جمله آن فیلم هایی نیست که سعی می کند با نشان دادن فقر و فلاکت توجه و ترحم بخرد، از آن دسته از فیلم هایی هم نیست که سعی کند تضاد طبقاتی را به تصویر بکشد و شعار دهد، بلکه سعی دارد یک روایت واقعی را (هر چند در مواردی اغراق شده) روایت کند که البته موفق نیز هست.

آنچه در نقد فیلم مغزهای کوچک زنگ زده به چشم می آید فرم آن است که در سینمای ما تازگی دارد.

بیشتر بخوانید: نقد و بررسی فیلم سینمایی طلا: طلای ۱۴ عیار

تحلیل جرم شناسی فیلم مغزهای کوچک زنگ زده

در فیلم، وقایعی وجود دارد که جنبه ی جرم شناسی دارند و البته در فیلمنامه نیز به خوبی این جنبه در نظر گرفته شده است.

برای مثال درگیری مسلحانه پلیس و باند شکور که با کشته شدن چند تن از مامورین پلیس نیز همراه است.

در این درگیری شهروز، برادر نوجوان خانواده، نیز مرتکب به قتل می شود، پس از دستگیری باند، شکور می گوید:« من که حکمم اعدامه، کشتن پلیسارم من گردن می گیرم میگم شهروز بی گناه بوده.»

شکور به دلیل ساخت و توزیع مواد مخدر شیشه، به موجب بند ۶ از ماده ۸ قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب ۱۳۷۶ محکوم به اعدام است. ولی شهروز مرتکب چنین جرمی نشده پس اگر پروسه دروغ گفتن به مراجع قانونی حل شود، می توانند شهروز را از مجازات نجات دهند.

تنها نکته مجهولی که وجود دارد پیدا نشدن اسکناس های شکور است که جای سوال دارد.

تحلیل روانشناسی فیلم مغزهای کوچک زنگ زده

شخصیت شاهین (با بازی محمدزاده) محوری ترین شخصیت فیلم است.

با دقت که به این کاراکتر بنگریم می بینیم او از آسیب های روحی شدیدی رنج می برد که به کودکی اش بر میگردد، از اوضاع ذهنی اش تا داغی که روی پیشانی اش دارد و به آزار والدینش در کودکی بر می گردد و تیک صاف کردن موهایش به طوری که روی زخم را بپوشاند.

شاهین خشم فروخورده ای دارد که در رفتارهای انتقام آمیزش بروز می کند. این رفتار های خشن نشان دهنده ی ترس های بسیار او نیز هست، در واقع با این کارهای خشن که البته در قواره ی شخصیت او نیز نیست می کوشد تا ترسش را پنهان کند‌، این نکته به خوبی از آن صحنه که زیر پتو پنهان شده است قابل برداشت است.

مورد خشونت واقع شدن در کودکی موجبات این ترس و اختلالات رفتاری در بزرگسالی شاهین شده است که به خوبی در فیلم آورده شده است.

پیشنهاد مجله سینما تیکت: نقد فیلم شنای پروانه ؛ شنا زیر پوست شهر

آهنگ تیتراژ مغزهای کوچک زنگ زده

تیتراژ فیلم مغزهای کوچک زنگ زده با صدای رضا کولغانی و شعری از احسان گودرزی ساخته شده است.

سیدی در فیلم قبلی خود «خشم و هیاهو» نیز با کولغانی همکاری داشت و ترانه ی کارتن خواب بزرگ نتیجه همکاری شان بود.

موسیقی متن فیلم را نیز بامداد افشار ساخته است.

فیلم مغزهای کوچک زنگ زده ازجمله معدود فیلم هایی است که در ده سال اخیر سینمای ایران در سایت imdb نمره ی بالای ۷.۵ به دست می آورد و موفق به کسب نمره ی ۷.۶ از ده در وبسایت imdb می شود.

نظرات مردم درباره فیلم مغزهای کوچک زنگ زده عمدتا مثبت بود و این از انتخاب فیلم از طرف مردم در جشنواره فیلم فجر به عنوان بهترین فیلم از نظر مخاطبین کاملا برداشت می شود.

فیلم در بین منتقدین نیز جایگاهش را به دست آورده است هر چند همیشه اختلاف نظر بین منتقدین وجود دارد. اگر تا کنون این فیلم را ندیده اید (که البته بعید است!) پیشنهاد می دهیم حتما تماشایش کنید و نظرتان درمورد آن را با دیگر خوانندگان مجله سینما تیکت درمیان بگذارید.